Fotografujemy Akwarium(1), AKWARIUM
Fotogea 2010. 03, fotografia, Magazyn FotoGeA 2010
Fotogea 2010. 01, fotografia, Magazyn FotoGeA 2010
Fotogea 2010. 02, fotografia, Magazyn FotoGeA 2010
Fotogea 2010. 11, fotografia, Magazyn FotoGeA 2010
Fotogea 2010. 12, fotografia, Magazyn FotoGeA 2010
Fotogea 2011. 04, fotografia, Magazyn FotoGeA 2010, 2011
Fotogea 2011. 03, fotografia, Magazyn FotoGeA 2010, 2011
Fotogea 2012. 09, fotografia, Magazyn FotoGeA 2010, 2012
Fotogea 2011. 01, fotografia, Magazyn FotoGeA 2010, 2011
Felietony-O starych fotografiach, ETNOGRAFIA
[ Pobierz całość w formacie PDF ]Felietony
(publikowane w Magazynie Fotograficznym, materiałach Ogólnopolskich Warsztatów
Fotograficznych - Broniszów, fotoManii)
prawa autorskie obowiązują!
Znaczek to wersja ilustrowana felietonu.
1/Dlaczego warto zbierać stare fotografie czyli jak zostać utopcem ?
2/Szkic do artykułu o historii stereofotografii lub "w stronę trzeciego
wymiaru"
3/ "Fotografia rzemieślnicza na Śląsku XIX/XX w." w Galerii "Ciasna" w
Jastrzębiu (VI-VIII. 2000).
4/ Przy rogatce, we własnym namiocie...
5/ Zakład fotograficzny rodziny Tschentscherów w Chorzowie.
6/ Jak to na wojence ładnie czyli słów kilka o początkach fotografii
wojennej.
7/ Kobiece ciało to nie jest grecka waza czyli początek aktu lub akt
początku fotografii.
8/Kolekcja czy zbiór - słów kilka tyczących zbieractwa wszelkiego, a
fotografom też mogących się przydać.
9/Sfery magiczne fotografii czyli nasza mała nieśmiertelność.
10/ O dwóch takich, co fotografowali.
11/ Fotografia w seansach mediumicznych XIX wieku.
12/ Sukcesorzy - hobby czy uwarunkowanie genetyczne?.
Dlaczego warto zbierać stare fotografie czyli jak zostać utopcem ?
Pisane trochę wbrew własnym interesom.
Stare zdjęcia nie są jeszcze w Polsce uważane za dzieła sztuki i, chociaż wywóz ich za granicę
nie jest zgodny z prawem, nie można ich jeszcze zobaczyć w Domach Aukcyjnych lecz tylko
w niektórych antykwariatach i na targach staroci. Niedługo się to jednak zmieni i wtedy
zaczniemy się zastanawiać dlaczego dotychczas nie kupowaliśmy ich. I dlaczego
pozwoliliśmy, żeby po śmierci Cioci, Dziadka, Stryjenki, Sąsiada (niepotrzebne skreślić)
wszystkie Ich "szpargały", razem ze zdjęciami oczywiście, bo przecież nikt tych ludzi już nie
znał, znalazły się na makulaturze, a może nawet na śmietniku - przecież nikt teraz nie zbiera
makulatury.
A strata będzie nieodwracalna.
Fotografie, jako medium powtarzalne, nie były długo uważane za dzieła sztuki, które muszą
przecież być jednostkowe. Dopiero nie tak dawno zaczęto je za takie uważać, ale... Ale muszą
to być zdjęcia wykonane przez znanego (to znaczy "upublicznionego" przez prasę i literaturę
specjalistyczną) fotografa. I muszą jeszcze mieć Przymiotnik. Zdjęcie z Jedynie Słusznym
Przymiotnikiem to "FOTOGRAFIA ARTYSTYCZNA". Istnieje jeszcze dopuszczalny
przymiotnik "reportażowa", a "fotografia rzemieślnicza" deprecjonuje całkiem zdjęcie w
oczach (i portfelu) kupującego. Dla mnie jest to duży plus, bo zbieram właśnie zdjęcia
rzemieślnicze.
Jest kilka powodów, dla których można i trzeba takie zdjęcia zbierać, a równocześnie
sposobów na usprawiedliwienie dodatkowych wydatków przed rodziną. .
Do niektórych - racjonalistów - najbardziej przemówi to, że za czas jakiś nie będzie ich już na
rynku na skutek generalnych porządków w szufladach, zwiększenia się mobilności ludności, a
tym samym ograniczenia koniecznego bagażu i , co można już od pewnego czasu
zaobserwować, "powrotu do korzeni". Czyli: co nie zostanie wyrzucone - będzie skrzętnie
przechowywane w rodowych szkatułach na zasadzie "portretu przodka".
Do innych - estetów - nie tylko niezaprzeczalne piękno fotografii, ale też grafika znajdująca
się na rewersach zdjęć, a do historyków duży ładunek informacji o architekturze, strojach i
obyczajach wieku fin de sieclu, czy szalonych lat dwudziestych.
A jeżeli już zdecydujemy się zbierać to powstaje problem jakie fotografie zbierać, bo zacząć
można od gromadzenia wszystkiego, ale po jakimś czasie trzeba zdecydować się na
specjalizację. Można zbierać tematycznie i tu przykładowo - militaryści i pacyfiści mogą
zbierać zdjęcia wojskowych, bardzo malownicze ze względu na mundury i pamięć o
Szwejku;.
- monarchiści osoby związane z dworami panującymi (a było ich w tamtych czasach znacznie
więcej niż obecnie!);.
- turyści zdjęcia krajoznawcze, a zwłaszcza stereofotografie i pamiątki z wyjazdów do wód;.
- lekarze i hipochondrycy na starych zdjęciach znajdą szpitale i kurorty, a nawet zamiłowani
górnicy, sklepikarze i cykliści wybiorą coś dla siebie.
Można poświęcić swój czas i pieniądze na kompletowanie fotografii z podróży
sentymentalnych do miejsc dzieciństwa naszych przodków, można zbierać portrety dam (lub
panów w zależności od upodobania), artystów znanych i tych o których dawno już
zapomniano, a nawet akty, bo nagie ciało fotografowano od samego zarania fotografii.
Pamiętajmy też o tym, że pomimo wieku XXI, internetu, fotolabów i innych osiągnięć świat
zmienia się w globalną, ale jednak wioskę i, gdzieś w głębi, w każdym jeszcze tkwi
przekonanie, że fotografia oprócz zatrzymania obrazu zatrzymuje też część duszy. Więc jak
utopce z czeskich bajek w porcelanowych kubkach zbierajmy ułamki duszyczek na zdjęciach.
A kiedy po latach wyrzeczeń i pozostawieniu w swych zbiorach dużego kawałka serca i
wszystkich zaskórniaków pójdziemy na spotkanie z autorami tych zdjęć rodzina z ulgą
spakuje je do pudeł po margarynie i złoży w piwnicy, albo przekaże do muzeum (gdzie też
znajdą się w piwnicy). Może jednak będą miały szczęście i znajdą następnego pasjonata?.
.
Ilustracje:
1 - Król Karol i królowa Zyta - Węgry - fot. i wyd. Schuhmann.
2 - fot. Ludwig Holl /Mergentheim.
3 - ? (Wschodnia Galicja) ok. 1930 - fot. Marian Weber (amator) /Lwów.
4 - 23.11.1914 - fot. H. Schmidt /Darmstadt.
5 - zdjęcie z rewii w Folies Bergere Paryż 1937 rok - autor nieznany.
6 - Helena Modrzejewska - fot. Wesenberg & Co. /St. Petersburg.
Szkic do artykułu o historii stereofotografii lub "w stronę trzeciego wymiaru".
Fotografia jeszcze na dobre nie wyszła z pieluch, a już chciało się czegoś więcej niż tylko jak
najlepszego odwzorowania rzeczywistości na płaszczyźnie płytki dagerotypu czy odbitki
papierowej. Zaczęły się próby dotarcia do trzeciego wymiaru. Powstała stereofotografia.
Pierwsze zdjęcia stereoskopowe czyli stereopary wykonano jeszcze w technice dagerotypu
przy użyciu dwu aparatów fotograficznych już ok. 1844 roku (wszelkie datowanie w
prapoczątkach fotografii jest trudne, nawet rok wynalezienia fotografii jest przecież tylko
umowny), ale dopiero wejście mokrej płyty, a z nią powtarzalności zdjęcia i ciągłe
unowocześnianie, a tym samym upraszczanie techniki, technologii i chemii w fotografii
spowodowało rozwój stereofotografii.
Na czym to polega? W skrócie - widzenie dwuoczne, przy usytuowaniu tychże w jednej
płaszczyźnie, a w pewnej odległości od siebie powoduje, że obrazy z oka lewego i prawego
"nakładając się" na siebie w mózgu człowieka dają wrażenie trójwymiarowości. To samo
wrażenie uzyskujemy oglądając dwa płaskie obrazy tego samego przedmiotu w ten sposób, że
oko prawe widzi wyłącznie obraz prawy, a lewe - lewy. Obrazy te (rysunki lub fotografie)
muszą być wykonane tak, jakbyśmy widzieli przedmiot poszczególnymi oczami. W fotografii
warunek ten spełniony jest, gdy osie optyczne dwu aparatów lub obiektywów jednego
stereoaparatu są do siebie równoległe, a odległość między nimi wynosi 6 - 7 cm. Stereoparę
można też wykonać nawet jednym aparatem przesuwając go prostopadle do osi optycznej o tę
odległość (pseudostereopara). Zdjęcia muszą być naświetlone tak samo, przeto musi być
zsynchronizowana migawka w aparatach dwuobiektywowych. Szerokość wykonanego obrazu
fotograficznego również nie powinna przekraczać 6,5cm.
Jeden z pierwszych aparatów dwuobiektywowych specjalnie dla tych celów wykonano w
1853 roku w Anglii, ale już cztery lata wcześniej szkocki fizyk sir Dawid Brewster
skonstruował stereoskop. Potem, na przełomie lat pięćdziesiątych XIX wieku, wybuchła
prawdziwa epidemia stereofotografii. Na miliony liczono wyprodukowane stereoskopy i
specjalne aparaty fotograficzne. A robiono je w wielu krajach, także w Polsce w firmie FOS
produkowano w 1904 roku aparat "Stereotres" na płyty szklane 6x13 cm z trzema
obiektywami - dwoma zdjęciowymi i celowniczym.
Do oglądania wykonanych zdjęć służyły stereoskopy czyli przeglądarki stereoskopowe.
Zwykle była to lekka kasetka z otworami na oczy i rączką do podtrzymywania. Wyróżnia się
dwa typy stereoskopów ze względu na ich konstrukcję:
a/ Wheatstone'a, gdzie nałożenie połowicznych obrazów osiąga się za pomocą dwu luster
nachylonych do siebie pod kątem prostym, a do otworów ocznych ok. 45 stopni. Zdjęcia
umieszczano z lewej i prawej strony aparatu. /rys.1/
b/ Brewstera, znacznie bardziej rozpowszechniony, z dwoma soczewkami
półpryzmatycznymi, w którym zdjęcia umieszcza się na wprost oczu. Na podstawie tego
stereoskopu powstały następne, już coraz bardziej nowoczesne przeglądarki
stereoskopowe./rys.2/
Z czasem stereoskopy udoskonalano dając możliwość regulacji ostrości na poszczególnych
soczewkach (oczach), czy też odstępu soczewek (rozstaw oczu). Pierwszy stereoskop
składany - "kieszonkowy" zaprezentowano i opatentowano w Filadelfii na początku 1853
roku.
Zdjęcia wykonywali wszyscy, zarówno zawodowcy, jak i amatorzy. Największe powodzenie
miały stereofotografie krajoznawcze. Wielkim entuzjastą i propagatorem był znany fotograf
Oliver W. Holmes, który w 1859 roku napisał artykuł "Stereoskop i stereofotografia", gdzie
zachęcał czytelników do poznawania świata przez oglądanie stereozdjęć, a podczas podróży
nierozstawania się z aparatem fotograficznym. Twierdził w nim, że "te same rzeczy, których
malarz nie zauważy, albo przedstawi byle jak, fotograf utrwali dokładnie i właśnie to daje
właściwy pogląd współczesnym". Nie napisał już o nas, czyli przyszłych, dla których te
zdjęcia są niezastąpionym materiałem historycznym.
W Stanach Zjednoczonych, jak i w innych państwach, wielkie wydawnictwa wysyłały swoich
reporterów do wszystkich znaczących i ciekawych miejsc świata w celu zrobienia
stereofotografii. Wydawane w dużych nakładach rozchodziły się one później w
niesamowitych wprost ilościach w wielu krajach. Przykładem takiego wydawnictwa może być
Underwood & Underwood, /fot.3/ dla którego pracowało kilka innych firm wydawniczych i
fotograficznych w USA, wydające oprócz liczącej kilkanaście tysięcy pozycji serii zdjęć z
Ameryki, także serie ze wszystkich kontynentów (są tam nawet zdjęcia z Polski) czy Keystone
View Company /fot.4/.
Nie tylko krajoznawstwo było tematem fotografii stereoskopowych - robiono też zdjęcia
teatralne, sceny rodzajowe czy tak ongiś modne "żywe obrazy" /fot.5/ oraz służące do celów
naukowych /fot.6/. I nie musiały wcale być na podłożu nieprzezroczystym. Robiono w tych
czasach też przezrocza na podłożu szklanym lub papierowym, kolorowane /fot.7/.
A co u nas? Jeden z największych i najlepszych fotografów XIX wieku, a postać wielce
malownicza, Jan Mieczkowski, który własny zakład w Warszawie otworzył w 1847 przedtem
pracując w zakładzie K. Szczodrowskiego i jeżdżąc po kraju jako wędrowny dagerotypista,
wykonał cykl stereoskopowych widoków Warszawy pracując nad tym przez ponad rok.
W Krakowie Walery Rzewuski wykonywał zdjęcia stereoskopowe widoków i zabytków
Krakowa (robił je jednym aparatem przesuwając go na specjalnej deseczce), a w jesieni 1860
z wyjazdu na Podhale przywiózł zestaw stereofotografii z Zakopanego, Kościeliska i okolicy.
Był to rok, w którym założył dopiero swój zakład! W tymże Krakowie w Archiwum
Państwowym znajduje się zbiór kilkudziesięciu stereofotografii z powstałego w 1856 roku
zakładu Walerego Maliszewskiego.
Są to tylko przykłady. Zajmujących się tą dziedziną fotografii było w Polsce wielu i to od
samego początku. Także wśród amatorów. Na początku wieku wykonywał stereozdjęcia
Eugeniusz Jaksa - Małachowski , a oprócz tego, że sam fotografował, miał bogaty zbiór ze
swoich podróży - kilkaset zdjęć opisanych i numerowanych!
Tak było na początku. A później szał osłabł, ale stereofotografia nie zakończyła swej kariery.
Powstały fotoplastykony (w Polsce jeszcze teraz są czynne przynajmniej dwa), stereoskopowe
zdjęcia lotnicze pozwoliły na sporządzanie dokładnych map, a w czasie drugiej wojny
zaprzęgnięta została do niechlubnych działań propagandowych - Oberkommando der
Wehrmacht wydało dla swoich żołnierzy cykle zdjęć stereoskopowych z poszczególnych
frontów w albumie z dołączonym składanym stereoskopem (bardzo niskiej jakości).
Ale to już inna bajeczka.
W tekście:
rys.1 - stereoskop Wheatstone'a;
rys.2 - stereoskop Brewstera;
fot.3 - stereopara "Sortowanie surowych diamentów, Kimberley, Poł. Afryka" Underwood &
Underwood, 1901 r.;
fot.4 - "Sfinks, Gizeh, Egipt" dla Keystone View Company fot. B.L. Singley, 1899 r.;
fot.5 - z serii rodzinnej "Nie możesz tak mówić do ojca!" dla Underwood & Underwood wyk.
Strohmeyer & Wyman;
fot.6 - stereopara "Pełnia księżyca" dla Underwood & Underwood wyk. C. Bierstadt Niagara
Falls -negatyw prof. H. Draper.
fot.7 - zdjęcie na podłożu przezroczystym (papier), kolorowane.
"Fotografia rzemieślnicza na Śląsku XIX/XX w." w Galerii "Ciasna" w Jastrzębiu (VI-
VIII. 2000).
Historia fotografii rzemieślniczej na Górnym Śląsku jest bardzo mało znana. W
wydawnictwach zajmujących się fotografią polską brak często najmniejszej wzmianki o
istnieniu takowej na tym terenie. Powodem jest być może to, że zajmowali się tym
rzemiosłem ludzie o niemieckich nazwiskach, co, do pewnego czasu, stanowiło pewne tabu
dla piszących, a zwłaszcza wydających. O fotografii amatorskiej tym bardziej milczano
zwłaszcza, że w okresie międzywojennym, w wystawach ogólnopolskich autorzy ze Śląska
nie brali udziału.
Dopiero teraz pojawiają się znakomite, towarzyszące znaczącym wystawom, nieraz
stanowiące ich katalogi, materiały dotyczące fotografów śląskich. Przykładem może być
tegoroczna wystawa w Muzeum Miejskim w Chorzowie poświęcona fotografii rodziny
Tschentscher z Królewskiej Huty - obecnie Chorzów ( ojciec Julius, synowie - Theodor i
Heinrich ) z pięknym katalogiem opracowanym przez kustosza tegoż Muzeum Renatę
Skoczek - Kulpa, czy też wcześniejsza, w 1998 roku, w Muzeum Miejskim w Zabrzu - Karla-
Ludwiga Maxa Steckela -też z Chorzowa w opracowaniu Piotra Hnatyszyna i Bogusława
Małuseckiego. Są to jednak wyjątki. Brak jest całościowego opracowania, a oprócz wyżej
wspomnianych doskonałych fotografów istnieli przecież w tym czasie inni, też dobrzy, a
niesłusznie zapomniani.
Na Śląsku bowiem tak, jak i w innych rejonach, już prawie bezpośrednio po wynalezieniu
fotografii znaleźli się ludzie, którzy opanowali ten kunszt i uczynili z niego zawód starając się
równocześnie być jak najlepsi nie tylko pod względem technicznym, ale też i artystycznym.
Pierwsi fotografowie wędrowni pojawili się na ziemiach Śląska Górnego na początku lat
pięćdziesiątych XIX wieku. Wiadomości o nich możemy odnaleźć w prasie, gdzie
umieszczali swe reklamy podając czas i miejsce pobytu w danej miejscowości oraz swoje
specjalności fotograficzne. Jedno z pierwszych takich ogłoszeń umieszczono w "Beuthener
Kreisblatt" w czerwcu 1854 roku. Fotograf R. Liebsz zawiadamiał, że zatrzymawszy się w
domu przy Rynku pod numerem 25 "poleca szanownej publiczności swe usługi i wykonuje
codziennie bez względu na pogodę świetlno-papierowe obrazy po niskiej cenie". ( za: "Atelier
fotograficzne rodziny Tschentscher w Królewskiej Hucie" Renaty Skoczek Kulpa w Zeszyty
Chorzowskie t. 3 rok. 1998. ).
Nie był przecież jedyny. Fotografowie tacy jak on przemierzali kraj wożąc ze sobą całe
atelier. A nie było to mało. Oprócz namiotu - ciemni musiał mieć ze sobą sprzęt, czyli aparat
ważący kilkanaście kilogramów i statyw, zapas płyt szklanych, papierów fotograficznych i
chemikaliów do sporządzania negatywów i pozytywów oraz niejednokrotnie cały zestaw teł
( różnego rodzaju draperie, parawany, aplikacje ) i akcesoriów, jak choćby specjalny przyrząd
do podtrzymywania głowy i ramion fotografowanej osoby. Pamiętajmy też o tym, że w tych
czasach format zdjęcia zależał od formatu negatywu szklanego ( kopiowanie stykowe ), przeto
płyty negatywowe musiały być w przynajmniej dwu typowych rozmiarach - wizytowym i
gabinetowym.
Zawód fotografa wędrownego wygasał wraz z powstawaniem zakładów fotograficznych we
wszystkich większych miejscowościach, ale przez długi jeszcze czas fotografowie wyjeżdżali
na prowincję pozostając tam przez czas potrzebny do sfotografowania wszystkich chętnych.
Wielu spośród działających na terenie Górnego Śląska fotografów ( i zakładów
fotograficznych ) wartych jest osobnego omówienia. Wymagałoby to jednak olbrzymiej pracy
polegającej na dotarciu do pozostałych po nich zdjęć będących jeszcze w posiadaniu różnych
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
