Filozofia chrześcijańska w Polsce odrodzonej (1918-1968), Gogacz Mieczysław, Artykuły profesora Mieczysława Gogacza
Filozofia jogi i okultyzm wschodni - Jogi Rama-Czaraka, Magia, Magija, Okultyzm, Ezoteryka, Czarostwo, Wiedza Pradawna
Fizyka a Postep Cywilizacyjny-p20, Fizyka a Filozofia
Fireflies In The Garden - Świetliki w ogrodzie (2008), Czysta filozofia, Filmy
Filipowicz - Tom I Roz I - Starożytnośćˇ, filozofia, myśl polityczna, doktryny
Fenomen śmierci w heideggerowskim myśleniu bycia, Filozofia
Filozoficzne podstawy sufizmu w tekstach Ibn `Arabiego(1),
Filozofia śmierci Scherer Georg pobieranie, Nauka
Filozofia-i-ateizm Hello, tymczasowy
Filozofia-i-ateizm Hello(1), tymczasowy
FiILOZOFIA Biogramy, FILOZOFIA
[ Pobierz całość w formacie PDF ]BONAWENTURA (św. Jan Fidanza)
/1221-1274/
Był uczniem Aleksandra z Hales, cenionego w średniowieczu augustynika. Dzieła
Bonawentury (przezwisko nadane mu przez św. Franciszka z Asyżu) to
:
Komentarz do Sentencji
Piotra Lombarda
,
Breviloquium
i
Soliloquium
.
W swojej teorii poznania łączył
Bonawentura wątki
arystotelesowskie (empiryzm genetyczny) i augustyńskie (iluminacjonizm).
U początku poznania
leży praca zmysłów – postrzeżenia; te z kolei są poddawane abstrakcji; jej owocem są prawdy ogólne.
W związku z tym, poznanie jest zapośredniczone poprzez Boga.
Nie poznajemy rzeczy wprost, ale
dzięki światłu nadprzyrodzonemu (zob. iluminizm św. Augustyna).
Teoria poznania Bonawentury,
jak widać, zawiera w sobie strony empiryzm, z tym jednak, że umysł człowieka posiada zdolność
odróżniania prawdy od fałszu, musi on zatem mieć wrodzoną zdolność wydawania sądów. Posługuje
się on regułami, prawami logiki, które dopomagają odnaleźć prawdę. Mógł więc Bonawentura
skonstatować, że wszelkie prawdy szczegółowe odpoznajemy poprzez obecne w naszym intelekcie
wieczne zasady. Skoro – rozumuje dalej Autor
Soliloquium
– prawdy wieczne są w Bogu, zatem:
wszystko cokolwiek poznajemy, poznajemy przez Niego. Pogląd ten zasadza się na gruncie
supranaturalizmu
. Poznanie Boga jest poznaniem mistycznym. Znamy Go w sposób bezpośredni, nie
przez pośrednictwo rzeczy stworzonych – istnienie Boga z konieczności nie potrzebuje żadnych
dowodów. Jest to więc ze wszech miar teologia pozytywna (w całej późniejszej historii nie znalazła
równej sobie). Z takiej teorii poznania wypływa też upatrywanie istoty etyki w podporządkowywaniu
wszelkiego ludzkiego działania rozumowi.
Bardzo interesujące są poglądy metafizyczne ucznia,
Aleksandra z Hales
, skupiające się na
tzw.
metafizyce światła
. Istotą tego stanowiska jest to, iż przyjmuje istnienie światła w każdej rzeczy.
Światło jest siłą, która działa w materii i spełnia rolę podobną do tej, jaką Arystoteles upatrywał w
formie; jest ono powszechną formą. Łączy się z tym teoria „racji zarodkowych” (
rationes seminales
): w
każdym ciele od początku jego istnienia znajduje się „zarodek”, który powoduje rozwój i wszelkie
celowe działanie. W ostatecznej interpretacji, są to myśli Boże obecne w ciałach materialnych, będące
ich źródłem i celem.
PAWEŁ WŁODKOWIC
/
1370-1435 lub 1443/
Był profesorem prawa na Uniwersytecie Krakowskim. Bronił interesów Polski w sporach z
Krzyżakami, zwłaszcza na Soborze w Konstancji, gdzie przedłożył traktat o władzy papieży i cesarzy.
Myśl Włodkowica jest ceniona z tego powodu, że obecne są w niej wątki
antropologiczne i etyczne
:
wolność i równość wszystkich ludzi, wolność sumienia, tolerancja religijna. Ponieważ religia jest
sprawą między Bogiem a człowiekiem,
szerzenie wiary należy do teologów
, a nie do rycerzy.
Filozoficzną podbudową jest tu akt ludzkiej woli i dobrowolność wiary jako jej akt. Włodkowic twierdzi,
że władza polityczna jest usprawiedliwiona, gdy: pochodzi od Boga i wynika ze zgody rządzonych;
niesprawiedliwa jest zaś, gdy jest narzucona gwałtem. Teoria ta jest zbudowana na milcząco
przyjętym założeniu nie tylko równości ludzi, ale i nieograniczonej wolności. Tylko Bóg, jako Byt
Najwyższy może nad ludźmi sprawować władzę. Dopiero grzech pierworodny sprawił konieczność
delegacji tego przywileju Boga na delegowanych przez Niego pomocników. To zaś splata się z
koniecznością akceptacji społecznej. Pod teologicznymi pojęciami, obcymi mentalności współczesnej,
odnajdujemy
ideał wolności społecznej
odpowiadającej współczesnym poglądom.
I.
Filozofia nowożytna – racjonalizm i reakcja
Pierwsza faza filozofii nowożytnej – podobnie jak i w innych działach kultury zwie się
renesansem
(odrodzeniem). Jednakże, w odróżnieniu od architektury i literatury renesansowej,
filozofia znalazła się w wielkim zastoju. Nie powstały jakieś wyraźnie nowe trendy. Owszem, była to
postawa
antyteocentryczna
,
antydogmatyczna
i
antyracjonalistyczna
, ale miała charakter
negatywny; skupiała się programowo na
walce ze scholastyką
, lecz sama – poza kultem dla literatury
filozoficznej starożytności (Platon, Plotyn, Arystoteles, stoicy, sceptycy, epikurejczycy) – nie wydała
żadnego zwartego systemu. Ogólnie więc, odrodzenie, nie odrodziło (nie zreformowało) filozofii, poza
faktem większego zainteresowania dla myśli antyku (choć zamiłowanie wobec niego było też bardzo
żywe w średniowieczu). Pewne nowe prądy, które zarysowują się w dobie renesansu, a które znajdą
pełny wyraz w późniejszych etapach rozwoju myśli nowożytnej to:
zainteresowania przyrodnicze i antropologiczne
(Giordano Bruno /1548-1600/, T.
Campanella /1568-1639/
ogólnie rozumiany
humanizm
,
naturalny (antyteocentryczny) system kultury
(E. Herbert of Cherbury /1581-1648/,
Hugo de Groot /1583-1645/.
W okresie tym, bardziej niż kiedykolwiek dotychczas, kultura stała się „humanistyczna”
(programowo). Zarysowują się trzy zasadnicze grupy humanistów – myślicieli odrodzeniowych:
Humaniści
psychologowie
filologowie
(Michel de Montaigne, Piotr Charron)
(Marsilio Ficino, Jan Pico della Mirandola)
teologowie
(św. Franciszek Salezy)
FRANCISZEK BACON
/1561-1626/
Był wybitną osobowością: filozof, prawnik, przyrodnik, mąż stanu; studiował w Cambridge.
Największe jego dzieło to:
Instauratio magna
(
Wielkie ustanowienie nauk
) – traktat zawierający
podstawowe poglądy z zakresu przyrodoznawstwa oraz inne: tom
Essays
(problematyka etyczna i
polityczna) i
New Atlantis
(jest to utopia społeczna
)
. F. Bacon był przekonany, że nauka dla swej
owocności, tzn. praktyczności (odchodzi od modelu uprawiania nauki dla niej samej, dla kontemplacji
prawdy) wymaga zreformowania. Przede wszystkim, jej metodą nie może być sylogizm i wynikające z
jego stosowania teoretyczne rozważania, lecz
eksperyment
z jego najlepszym narzędziem, tzn.
indukcją
.
Nauka powinna służyć celom praktycznym
; ma pomóc człowiekowi w zapanowaniu nad
przyrodą, w walce z jej żywiołami. Stąd, najdoskonalszą nauką jest przyrodoznawstwo, które prowadzi
do wynalazczości. Wynalazki bowiem to najwyższy cel uprawiania (poprzez doświadczenie) nauki.
Słynna jest opinia Bacona, według której „umysłowi ludzkiemu ołowiu, a nie skrzydeł potrzeba”.
Indukcja – doskonała metoda polega na uogólnianiu, poszukiwaniu trwałych związków występujących
w przyrodzie; podać istotę rzeczy, to w rezultacie wskazać na stałe jej cechy. Eksperyment służy
zatem do podawania (obrazowania) faktów, indukcja zaś – do generalizacji (uogólniania). Całej tej
pracy naukowca-przyrodnika przeszkadza jednak zbiór czterech, podstawowych „złudzeń”:
złudzeń
plemiennych
(właściwych wszystkim ludziom – np. poszukiwanie celów),
złudzeń jaskini
(indywidualnych – są one wypadkową kultury, wychowania), złudzeń rynkowych (są one złym efektem
używania mowy, języka), złudzeń teatru (złudzenia właściwe głównie filozofom – hipostazowanie
pojęć). F. Bacon zaproponował także nowy podział (klasyfikację) nauk:
historia
(jako dziedzina pamięci) – opis faktów jednostkowych,
poezja
(jako praca wyobraźni),
filozofia
(domena rozumu) – poznanie ogólne
FRANCISZEK SUAREZ
/1548-1617/
Był jezuitą, zdobył najpierw wykształcenie prawnicze, później teologiczno-filozoficzne. Był
wielkim erudytą i pisarzem. Największym jego dziełem były
Disputationes metaphysicae
. Suarez
stawia sobie jeden, zasadniczy cel w filozofii:
zmodernizowanie scholastyki
. Był przy tym filozofem
konserwatywnym, chciał zachować bliskość filozofii wobec teologii (wiary). Z założenia chciał być
bliski filozofii św. Tomasza z Akwinu, w konsekwencji jednak w wielu istotnych punktach od niej
odszedł. Zdążał, jak i cała jego epoka do jasności wypowiedzi, prostoty i w miarę możliwości, do
nachylenia empirycznego
. W teorii bytu głosił Suarez
syngularyzm
ontologiczny i
epistemologiczny
.
Istnieją jedynie byty jednostkowe, konkretne
. W związku z powyższym, rozum
jako narzędzie poznawcze, pierwotnie odpoznaje tylko byty jednostkowe, indywidualne; poznanie
ogółów jest wtórną operacją intelektu człowieka. Ważnym odstępstwem w stosunku do tomizmu było
też zakwestionowanie realności złożeń bytowych: przede wszystkim istoty i istnienia, ale także aktu i
możności, materii i formy – są to jedynie operacje myślne. Odrębność bytowa Boga względem
stworzeń nie zasadza się – jak u Akwinaty – na nauce o Bogu jako Akcie Czystym (Czystym Istnieniu),
lecz podkreślaniu boskiej samoistności i nieskończoności. Suarez neutralizuje też znacznie
intelektualizm Doktora Anielskiego – wola w swej wolności nie musi iść za rozumem. Ostatecznie
więc, myśl hiszpańskiego Jezuity oscyluje pomiędzy jakąś postacią
tomizmu
a
nominalizmem
. Jest
to myśl, która znowu przywołuje
dualizm
– świat w ujęciu Suareza rozpada się w sposób konieczny
na świat materialny i duchowy; nie ma już bowiem „łącznika” pomiędzy nimi w postaci relacji aktu i
możności i innych złożeń subontycznych.
GALILEUSZ (Galileo Galilei)
/1564-1642/
Urodził się w Pizie; był przyrodnikiem, filozofem, studiował medycynę. Dzieła, jakie pozostawił:
Il saggiatore
(
Probierca złota
), a zwłaszcza
Dialogo sopra due massimi sistemi del mondo
(
Dialog o
dwóch głównych systemach świata
) przyniosły mu kłopoty – został oskarżony i wytoczono mu proces
Galileusz był przeciwnikiem arystotelizmu; bardziej natomiast skłaniał się ku apriorycznej myśli
Platona
, z jej nachyleniem matematycznym. Podstawą wiedzy o przyrodzie (ta jest najbardziej
wartościowa) jest
doświadczenie
, a nie spekulacje intelektualne. Nie oznacza to jednak pominięcia
umysłu, lecz tylko właściwe proporcje: badania spekulatywne (racjonalistyczne) nie mogą być
oderwane od bazy, jaką jest doświadczenie –
empiryzm
. Potrzebne jest – zdaniem Galileusza –
podejście analityczne: analiza zjawisk; na tym fundamencie należy dochodzić do syntezy. Cenna jest
ta nauka, która opiera się na podawaniu matematycznych cech, np. mierzenie. Galileusz więc, jak
wielu jego poprzedników, głosił tezę, iż natura („księga natury”) ma rys matematyczny. Pojawia się tu
więc swoista symbioza: z jednej strony empiryzm, z drugiej zaś – badania dedukcyjno-matematyczne.
W teorii poznania Galileusz opowiada się za
subiektywnością jakości zmysłowych
– nie są więc one
ostatecznym kryterium wartości poznania. Poznanie dąży do odkrywania zjawisk i relacji pomiędzy
nimi; ostatecznie zaś, do odkrywania praw rządzących przyrodą. Prawa te odczytuje się jednak nie
poprzez wskazywanie celów (finityzm), lecz przez docieranie do przyczyn zjawisk.
KARTEZJUSZ
(
Rene Descartes
) /1596-1612/
Wychował się i pierwsze nauki pobierał w kolegium Jezuitów (La Fleche); później studiował
matematykę; brał udział wojnie trzydziestoletniej; ostatnie 20 lat życia poświęcił pracy badawczej i
pisarskiej. Określany jest mianem „ojca filozofii nowożytnej”. Najdonioślejsze pisma Kartezjusza to:
Discours de la mothode
(
Rozprawa o metodzie
),
Meditationes de prima philosophia
(
Medytacje o
pierwszej filozofii
). W swoich poglądach filozoficznych Kartezjusz doszedł do przekonania, że wszelkie
dotychczasowe błędy biorą się z niewłaściwej
metody
; metoda taka nie gwarantuje wiedzy pewnej.
Postanowił więc, zakładając jako postawę badawczą, przyjąć postawę
metodycznego wątpienia
, które
doprowadzi do odnalezienia trwałego, nieobalalnego fundamentu, na którym stanie się możliwe
budowanie dalszej wiedzy Szukał on zatem „idei jasnych i wyraźnych” – tj. takich, które przyjąwszy,
posiada się nieodparty grunt epistemologiczny. Przekonał się, iż faktem, którego nie da się
zakwestionować jest
myślenie człowieka
– „cogito, ergo sum” (myślę, więc jestem). Pewny więc
fundament nie znajduje się w świecie zewnętrznym, lecz w samym człowieku – w podmiocie poznania
(świadomym duchu). Człowiek jest istotą, która myśli; myślenie tej istoty jest dowodem jej istnienia.
Idea własnej
jaźni
jest więc punktem wyjścia na drodze poznania, zarówno Boga, jak i świata.
Istnienie Boga wynika logicznie z samej idei, jaką o Nim mamy – człowiek jej nie wymyślił, lecz została
wpisana w jego umysł przez Istotę od niego doskonalszą, tzn. Boga. Skoro posiadamy ideę Boga, to
On rzeczywiście istnieje. Istnienie zaś ciał materialnych nie jest oczywiste samo z siebie, lecz jest
gwarantowane poprzez doskonałość Boga, nie może On przecież kłamać. W trzy zatem idee nie
wolno wątpić: duszy, Boga i świata
. Bóg, który jest przede wszystkim wolą, jest nieskończony; dusza
jest zasadniczo świadomością; świat materialny natomiast jest rozciągły.
Wprowadza więc Autor
Rozprawy o metodzie
dualizm duszy i ciała. Są one:
dusza
: rzeczą myślącą („res cogitans”),
ciało
: rzeczą rozciągłą („res extensa”).
Ciało ludzkie jest automatem (podobnie jak ciało każdego zwierzęcia), z tą tylko różnicą, że mieszka w
nim dusza. Ciała mają właściwości geometryczne, dlatego podlegają zmianom mechanicznym.
Wszelkie aspekty jakościowe są jedynie naszym subiektywnym obrazem. Zjawiska są zatem ruchami.
Pierwszy ruch materii (ciał rozciągłych) został udzielony przez Boga – ilość tego ruchu jest zawsze
stała (prawo zachowania ruchu).
W swojej teorii poznania Kartezjusz opowiada się zdecydowanie za
prymatem rozumu
: tylko
on odpoznaje idee jasne i wyraźne; zmysły są przydatne życiowo, lecz nie pełnią funkcji poznawczych.
W umyśle człowieka znajdują się trojakie idee:
wrodzone
(człowiek przychodzi z nimi na świat),
nabyte
(niesione, wytworzone przez kulturę),
skonstruowane
(przez umysł)
Kartezjusz jest twórcą nowego podziału nauk. Otóż, według niego ową typologizację dobrze
obrazuje analogia drzewa:
Medycyna
Mechanika
Etyka
Fizyka
Metafizyka
Dalej, pomimo swego racjonalizmu, Kartezjusz nie jest wyznawcą intelektualizmu (jak jeszcze
był nim np. Tomasz z Akwinu), lecz w swej teorii poznania idzie w kierunku
woluntaryzmu
: sąd nie
jest aktem umysłu, ale decyzji
. W dużej mierze przyczynił się on do rozwoju nowożytnej psychologii.
Reasumując, w wielu kwestiach pomysły „ojca filozofii nowożytnej” w sposób istotny zaważyły na
kształcie późniejszych teorii filozoficznych. Najważniejszą z nich jest przewrót dokonany w teorii
poznania: była ona subiektywistyczna (szukanie prawdy w samowiedzy); w kosmologii Kartezjusz
idzie za mechanicyzmem; w metafizyce za dualizmem Boga i świata (substancji nieskończonej i
skończonej), rzeczy myślących i rozciągłych.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
