Fahrenheit 451 (1966), film - dramat, psychologiczny, nihilistyczny
Funny Games (1997), film - dramat, psychologiczny, nihilistyczny
Feed (2005), film - dramat, psychologiczny, nihilistyczny
Freud- Kultura jako źródło cierpień- opracowanie, Psychologia
Farkas-Ukryte rzeczywistości, ►⚕EZOTERYKA,samouzdrawianie, psychologia⚕
Freud wiecznie żywy - Solms, Psychologia
Fenomen śmierci w heideggerowskim myśleniu bycia, Filozofia
Furmaga L. - Gwalt, Psychologia
Fenomen+Davida+Icke, HISTORIA MAJÓW
Fenomen grozy w muzyce (groza,
Fenomenologiczna koncepcja świadomosci, Psychologia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]Temat: Fenomenologiczna koncepcja świadomości i jej konsekwencje
antropologiczne.
Autor: Katarzyna Witowska
I. Wstęp
Edmund Husserl, twórca fenomenologii w swoich analizach filozoficznych
skupiał się na zagadnieniu pewności poznania naukowego. Idąc za wskazaniami
Kartezjusza dotyczącymi ustalenia niepowątpiewalnego punktu wyjścia filozofii
i wszelkich nauk, doszedł do wniosku, iż taką podstawą jest czysta świadomość
podmiotu poznającego, czyli kartezjańskie
ego cogito
. W ten sposób problem
świadomości legł u podstaw całej filozofii fenomenologicznej Husserla.
Roman Ingarden rozwinął koncepcję swojego nauczyciela na gruncie
antropologii. Mimo zwrócenia swojej filozofii w stronę ontologii podejmował wątki
dotyczące człowieka, nie tylko w analizach epistemologicznych, ale i
stricte
antropologicznych.
Biorąc pod uwagę wielość odpowiedzi dotyczących odpowiedzi na pytanie czym jest
świadomość, należałoby najpierw usytuować analizy świadomościowe obu myślicieli
na tle innych rozwiązań w tym zakresie.
Fenomenologiczna koncepcja świadomości w zasadzie łączy w sobie różne teorie:
ujmuje świadomość jako z jednej strony strumień przeżyć, które same się ujawniają
w toku pojawiania - bez dodatkowych aktów, z drugiej strony jako zawierającą
w sobie akty różnego rodzaju, w tym także te, które pozwalają się zwrócić
świadomości ku samej sobie i ku przedmiotom intencjonalnym.
W potocznym języku słowa „świadomość” używa się w trzech znaczeniach:
·
na oznaczenie czyjejś wiedzy o czymś. Jest to świadomość czegoś (aspekt
przedmiotowy);
·
jako wiedze o sobie samym. Jest to samoświadomość (aspekt podmiotowy);
·
a także na oznaczenie wiedzy, która zarazem jest wiedzą o czymś i wiedzą
o sobie samym.
Husserl i Ingarden w swoich analizach świadomości odnoszą się zarówno do jej
aspektu przedmiotowego w rozważaniach dotyczących intencjonalności, jak i do
aspektu podmiotowego – tematyka egologiczna.
1
J. D ę b o w s k i:
Świadomość – poznanie – naoczność poznania
. Lublin 2001, s. 16 – 17.
II. Fenomenologia Husserla
Husserl w swoich
Badaniach logicznych
podał definicję świadomości, na którą
składają się trzy sposoby jej rozumienia:
1. Świadomość jako całościowa efektywna fenomenologiczna zawartość
empirycznego Ja, jako splot przeżyć psychicznych w jedności strumienia
świadomości.
2. Świadomość jako wewnętrzne uprzytomnianie sobie własnych przeżyć
psychicznych.
3.
Świadomość jako zbiorcze oznaczanie wszelkich „aktów psychicznych” albo
„przeżyć intencjonalnych”.
§ 1. Świadomość jako strumień przeżyć
Husserl pojmuje świadomość nie jako byt substancjalny, lecz jako pewien
dziejący się proces składający się z wielości współtworzących go przeżyć. Proces ten
nazywa strumieniem świadomości. Można go rozpatrywać z dwóch punktów
widzenia: w aspekcie „podłużnym” związanym z czasowością i w aspekcie
„poprzecznym” charakteryzującym się współwystępowaniem elementów go
budujących. Tymi elementami są przeżycia, które w najszerszym sensie rozumie jako:
[...] wszystko, cokolwiek z efektywnie budujących go (
reel
) momentów da się
znaleźć w tym strumieniu lub w jego konkretnych częściach.
Przeżycia są treściami świadomości tworzącymi jej wewnętrzną strukturę. Składają
się z aktów i ich materiału wrażeniowego.
Przeżywać zewnętrzne procesy to znaczy: mieć pewne skierowane na te procesy
akty spostrzegania, widzenia (jakkolwiek należałoby to bliżej określić) itp. To
posiadanie [aktów] jest zarazem przykładem całkiem innego rodzaju przeżywania
w sensie fenomenologicznym. [...] Między przeżywaną albo świadoma treścią
a samym przeżyciem nie zachodzi żadna różnica.
Świadomość jest ogółem przeżyć splecionych ze sobą w nierozerwalną jedność ich
strumienia. Strumień świadomości nie jest prostą sumą swoich części, jest raczej
pewną nierozdzielną całością, której jedność zapewnia Ja. W
Badaniach logicznych
Husserl pisał o Ja empirycznym, później w
Ideach
zastąpił je Ja transcendentalnym,
jako konstytuującym świadomość.
a) świadomość czasu
2
E. H u s s e r l:
Badania logiczne
. T. 2. Cz. 1. Przeł. J. S i d o r e k. Warszawa 2000, s. 432 – 433.
3
Tenże:
Idea czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii
. Przeł. D. G i e r u l a n k a. Warszawa 1967,
s. 112 – 113.
4
Tenże:
Badania logiczne...
, s. 440.
Problematyka czasu jest bardzo istotnym aspektem analizy świadomości.
Strumień świadomości można rozpatrywać nie tylko z punktu widzenia „teraz”. Do
jego istoty należy rozciągłość w czasie. Jednak nie tylko on jest czasowy, lecz także
samo przeżycie „płynie” w czasie. Oczywiście czas rozpatrywany w ten sposób jest
czasem subiektywnym należącym tylko do świadomości i niemożliwym do
obiektywnego zmierzenia.
Każde przeżycie trwa w czasie i ma swój horyzont czasowy: przeszłość
i przyszłość. Jako że strumień, do którego ono należy jest jednością, nie może być
samodzielne, wpływa natomiast na inne przeżycia: zarówno te mu współczesne, jak
i na wcześniejsze oraz późniejsze. „Teraz” stanowi punkt źródłowy, który nie jest
statyczny, lecz ciągle przesuwa się z przyszłości ku przeszłości.
Aby wytłumaczyć ciągłość czasu Husserl wprowadził pojęcia „retencji”
i „protencji”. W akcie retencji uchwytywane jest zanikanie i oddalanie się
teraźniejszości jakiegoś przeżycia.
Retencja związana jest z pamięcią. Można wyróżnić jej dwa rodzaje: pierwotną
i wtórną. Pierwotna zatrzymuje tę część przeszłości, która znajduje się najbliżej
„teraz”, wtórna reprezentuje już tylko z oddalenia to, co się zdarzyło. W aktach
protencji uchwytywana jest przyszłość.
Dzięki retencjom i protencjom strumień świadomości nie jest kontinuum
momentów czasowych, lecz czas w swojej trójjedni spaja go w niepodzielną całość.
Zarówno przeżycia doświadczane w teraźniejszości, jak i retencje i protencje zlewają
się ze sobą w strumieniu.
§ 2. Świadomość jako spostrzeżenie wewnętrzne
Spostrzeżenia ze względu na obiekty, które ujmują dzielą się na zewnętrzne
(czyli te, które za swój obiekt mają przedmioty należące do świata) i na wewnętrzne
(ich obiektami są akty świadomości):
W ten sposób podział spostrzeżeń określony jest przez podział spostrzeganych
obiektów. [...] W pierwszym wypadku spostrzeżenie powstaje wskutek
oddziaływań, jakie rzeczy zewnętrzne za pośrednictwem organów zmysłowych
wywierają na umysł; w drugim poprzez refleksję nad czynnościami, które umysł
wykonuje na podstawie uzyskanych już dzięki
sensation
„idei”.
5
E. Husserl:
Badania logiczne
. T. 2. Cz. 2. Przeł. J. S i d o r e k. Warszawa 2000, s. 268 – 269.
Spostrzeżenie wewnętrzne ma za swój przedmiot przeżycia obecne
w świadomości, choć nie wszystkie przeżycia muszą być od razu spostrzegane.
Spostrzeżenie wewnętrzne jest nie tylko skierowane na swój obiekt pierwotny, lecz
także na siebie samo, przy czym bez jakichkolwiek dodatkowych aktów, które miałyby
je uchwycić. Jest ono adekwatne, ponieważ nie wkłada niczego w swój przedmiot,
czego nie byłoby już w naoczności i jest jedynym spostrzeżeniem, które zawiera swój
obiekt:
Każde spostrzeżenie charakteryzuje intencja uchwytywania swego przedmiotu jako
obecnego w cielesnej samoobecności. Tej intencji odpowiada spostrzeżenie
o znakomitej doskonałości, które jest adekwatne, jeśli przedmiot w nim samym jest
rzeczywiście i w najściślejszym sensie „cieleśnie” obecny, [...] spostrzeżeniem
adekwatnym może być tylko spostrzeżenie „wewnętrzne” [...].
W
Ideach
Husserl nie mówi już o spostrzeżeniach wewnętrznych i zewnętrznych
ponieważ: „temu przeciwstawiają się poważne zastrzeżenia”.
Używa natomiast pojęć:
spostrzeżenie immanentne i transcendentne. Rozróżnienie to wiąże się z problemem
intencjonalności.
§ 3. Świadomość jako przeżycie intencjonalne
Słowo intencjonalność pochodzi od łacińskiego intentio i oznacza dążenie do
czegoś lub zamierzone kierowanie się ku czemuś.
Intencjonalność świadomości to jej przedmiotowe odniesienie. Oznacza, że
każde składające się na tą świadomość przeżycie jest przeżyciem czegoś, jest
skierowane na coś.
Intencjonalność zakłada trzy konieczne elementy: materię przeżycia, akt
dowolnego rodzaju i przedmiot intencjonalny. Aktowość polega na „byciu
skierowanym na...”, „byciu zwróconym do...”. Materią przeżycia zazwyczaj są
wrażenia zmysłowe. Aby powstało przeżycie intencjonalne zostają one „ożywione
sensem” czyli odniesione do przedmiotu, którego są wrażeniami. Przedmioty mogą
być różne w zależności od tego, jakie akty będą spełniane. Nie jest konieczne ich
rzeczywiste istnienie, aby mogła zachodzić relacja intencjonalna.
Związane z intencjonalnością jest postrzeganie nie tylko przedmiotu, ale także
jego tła, czy tez horyzontu, na który uwaga nie jest skierowana wprost, ale tło to
Tenże:
Badania logiczne
. T. 2. Cz. 1, s. 444.
7
Tenże:
Idea...
, s. 118.
6
tworzy „otoczkę” wokół przedmiotu ujmowanego w akcie. Świadomość ma więc dwa
aspekty: aktowy i nieaktowy:
[...] aktowe przeżycia są otoczone „otoczką” przeżyć nieaktowych; s t r u m i e ń
p r z e ż y ć n i g d y n i e m o ż e s i ę s k ł a d a ć t y l k o z a k t o w o ś c i
(
Aktualitäten
).
Przedmiot intencjonalny w zależności od tego, z jakim aktem świadomości
mamy do czynienia, może być rożnego rodzaju. Przedmiotem intencji mogą być
zarówno przedmioty świata zewnętrznego jak i akty świadomości, dlatego możemy
mówić o przedmiotach poznania transcendentnych i immanentnych wobec
świadomości. Transcendentne jest wszystko, co nie zawiera się w obrębie przeżyć
świadomości (także podmiot konstytuujący świadomość). Immanentne są nie tylko
wszelkie przeżycia intencjonalne, ale także przedmioty refleksji, czyli przeżyć
skierowanych na samą świadomość. Spostrzeżenia immanentne są niepowątpiewalne
ponieważ dotyczą i wyrastają ze świadomości, która jako jedyna opiera się
kartezjańskiemu wątpieniu i wszelkim redukcjom fenomenologicznym.
§ 4. Problem Ja transcendentalnego
Nośnikiem świadomości jest podmiot. Jest on źródłem, z którego wypływają
akty i w którym ujawniają się przeżycia. Jednocześnie jest transcendentny w stosunku
nie tylko do przedmiotów poznania, ale także w stosunku do strumienia świadomości.
Jego istnienia nie można uchylić w żaden sposób. Ja zawsze jest obecne
w przeżyciach, choć nie stanowi jakiegoś szczególnego przeżycia. Gwarantuje jedność
strumieniowi świadomości.
Jakkolwiek w pierwszym wydaniu
Badań logicznych
zaprzecza istnieniu innego
podmiotu przeżyć od samego strumienia, jednak w
Ideach
przyjmuje „czyste Ja”,
z którego wypływają akty:
Ego uchwytuje siebie jednak nie tylko jako płynące w postaci strumienia życie,
lecz również jako Ja, które przeżywa to i owo i żyje refleksyjnie (
durchlebe
) w tym
lub owym
cogito
jako t o s a m o J a.
Tożsame ze sobą Ja jest nie tylko nośnikiem świadomości, ale tez fundamentem całego
świata.
E. H u s s e r l:
Medytacje Kartezjańskie z dodaniem uwag krytycznych Romana Ingardena
. Przeł. A. Wa j s.
Warszawa 1982, s. 94.
8
Tamże, s. 110.
9
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
